از جمله مهمترین و تاثیرگذارترین سازوکارها بر وضعیت اقتصادی کشور، نظام بودجه ریزی است که برنامه مالی یک ساله دولت را با توجه به اهداف و طرح هایش مشخص می کند اما تاثیرات آن تا سالیانی چند همچنان ادامه دارد. از این رو توجه به وضعیت بودجه ریزی و مشکلات و تاثیرات آن بر شاخصهای اقتصادی به عنوان مهمترین سیاست مالی دولت از اهمیت بسزایی برخوردار است.

اگرچه بیش از نیم قرن از سابقه نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی در کشور می‌گذرد اما تاکنون تحول اساسی و رشدی که در این چارچوب به افزایش کارایی و اثربخشی منابع انجامیده و نیازهای جامعه را پاسخگو باشد، رخ نداده است. با وجود کسب تجربیات مختلف و اجرای روش‌های متفاوت متناسب با اقتضای زمان اجرا در بیش از شش دهه سابقه بودجه ریزی در کشور تغییر اساسی در فرآیند نظام برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و تخصیص منابع متناسب با نیاز جامعه محسوس نیست. براین اساس به نظر می‌رسد که نظام بودجه‌ریزی فعلی همزمان با رشد و توسعه کشور به سمتی که هم موجبات کارایی و اثربخشی منابع را فراهم آورده و هم بتواندنیازهای اساسی جامعه را پاسخگو باشد، رشد نکرده است. اگزیم نیوز به همین بهانه با مهندس خسرو سلجوقی، عضو سابق هیئت علمی و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری گفتگو کرده است که در ادامه می خوانید:

سلجوقی در خصوص مهمترین مشکلات ساختاری بودجه نویسی گفت: نظام بودجه کشور ما از لحاظ ساختاری از دو عامل اساسی رنج می برد. نخست اینکه اصول بودجه نویسی بر مبنای عملکرد نیست بلکه بودجه سال قبل را روی میز قرار داده و درصدی را به آن اضافه یا کم می کنند و آن را به عنوان بودجه جدید ارائه می دهند، که در واقع این سیاست غیراصولی و غیر منطقی است.

وی ادامه داد: دومین معضل آن است که متاسفانه نظام بودجه ریزی ما بر مبنای چانه زنی بنا شده است. در دولت دستگاه‌ها به دنبال کسب اعتبارات بیشتر هستند و در مجلس نیز نمایندگان به دنبال بودجه بیشتر برای پروژه ‌های استان خود هستند بدون این که مبتنی بر اصول علمی باشد. بدین ترتیب لابی گری و نظام چانه ای با شایسته سالاری یا نیاز و عملکرد یک سازمان منطبق نخواهد بود.

معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری افزود: بودجه مهمترین سند مالی کشور است و هر ساله از سوی دولت به مجلس ارائه و مجلس آن را تصویب می کند. بررسی سند مالی دولت بعد از اثرگذاری نسبت به متغییرهای کلان از اهمیت خاصی برخورداراست به همین دلیل نباید دست به دست بالا و پایین شود. در واقع مجلس باید با کلیات بودجه و برنامه مخالفت یا موافقت کند نه اینکه بند بند برنامه یا بودجه را به سلیقه خود تغییر دهد.

به گفته وی تغییر بیش از اندازه بودجه موجب بهم ریختگی و عدم یکپارچگی آن را به دنبال خواهد داشت. معمولا برنامه های ششم توسعه و بودجه های سالانه به اشتباه در هر کمیسیونی و هر صحن علنی کم یا زیاد می شوند و این امر با اصول علمی برنامه ریزی و بودجه تضاد داشته و منطبق نیست.

سلجوقی گفت: متاسفانه یکی از آسیب های جدی اقتصاد ایران، وابستگی درآمد دولت به نفت است. برای اقتصادی که تا حد بالایی متکی به درآمد نفت و ارز حاصل از آن است، تحولات نفتی و تغییرات قیمتی آن می تواند یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر بخش های مختلف اقتصاد باشد. بدین ترتیب نرخ ارز در ساختار بودجه تاثیر بسزایی دارد.

وی درخصوص سیگنال های منفی تعیین نرخ ارز اظهار کرد: باید توجه داشت که نرخ ارز تابع شرایط اقتصادی و سیاسی جامعه است و طبیعتا تحریم ها، نوسانات بازار نفت جهانی، توافق اوپک و... اثرات سیاسی و اقتصادی خودش را خواهد داشت و باید متناسب با وضعیت رونق اقتصادی یا رکود و بر اساس رشد، توسعه و اهداف اقتصادی و بازرگانی خارجی هدایت و مدیریت شود.

معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری ادامه داد: سالهاست که شعار جدایی از نفت و کاهش وابستگی آن را سر می دهیم اما سیاست ها و برنامه های انجام شده برای این مسیر گام اساسی نبوده است. چه دولت های قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب همه در همین شعار توقف کرده اند و هنوز نتوانستند یک برنامه عملیاتی مستقل از نفت ارائه دهند.

وی افزود: اگر اقتصاد ایران از تک محصولی گذر کند طبیعتا نرخ ارز هم تاثیری بر آن نخواهد داشت اما اکنون این وابستگی مانع تحقق این امر می شود.

سلجوقی در خصوص عملکرد ناموفق دولت در بخش های مهمی از بودجه همچون طرح های عمرانی گفت: دولت مجموعه ای از ظرافت های سیاسی و اجتماعی کشور است و مجموعه ای از این رفتارها منجر به نتیجه عملکرد دولت می شود. دولت یازدهم هم مانند همه دولت های گذشته در کارنامه کاری خود نقاط مثبت و منفی متعددی دارد اما متاسفانه دولت تا کنون نتوانسته به وعده هایی که درباره اتمام پروژه های عمرانی داده عمل کند.

وی اضافه کرد: یارانه ها نیز برای دولت به یک معضل لاینحل تبدیل شده است و ادامه ی مسیر موجود در هدفمندی یارانه ها حقیقتا برای دولت دشوار شده است و تا زمانی که این موضوع حل نشود نباید از دولت توقع داشته باشیم که به تعهداتش عمل کند.چرا که دولت نمی تواند معجزه کند.

وی اظهار کرد: مساله دیگر در بحث هدفمندی یارانه ها اکنون یارانه به یک موضوع سیاسی تبدیل شده و نه مجلس و نه دولت آمادگی و جسارت لازم جهت تصمیم گیری قطعی برای یارانه را ندارند. به گفته سلجوقی بهترین سیاست در حال حاضر قطع یارانه هاست و یا اینکه بر اساس قانون یارانه به اقشار نیازمند تعلق بگیرد نه عموم جامعه.

وی تصریح کرد: محل تامین بودجه هدفمندی یارانه‏ ها، درآمدهای مالیاتی نیست که تصور کنیم با تلاش ‏های سازمان مالیاتی برای افزایش درآمدهای دولت، در پرداخت یارانه‏ ها تغییری رخ می‏دهد. ردیف تامین مبالغ لازم برای  واریز  نقدی یارانه‏ ها به حساب مردم، از محل تغییر قیمت سوخت و هدفمند کردن قیمت سوخت در  نظر گرفته شده و ارتباطی به ردیف مالیات‏ ها ندارد. می توان گفت بخشی از کسری بودجه دولت به دلیل همین یارانه هاست.

سلجوقی ادامه داد: از سوی دیگر درآمد دولت از طریق فروش نفت و مالیات است و مالیات‎‎‎‎ها از ابزار‎‎‎های سیاست‎‎‎‎های مالی دولت هستند که از مهم‎ترین ارکان هر نظام مالی تلقی می‎شوند. اما هر دوی این مقوله اکنون با مشکل مواجه هستند و با توجه به رکود موجود دولت از کدام صنف می تواند تقاضای مالیات داشته باشد؟

وی اضافه کرد: به بیان دیگر درآمدهای مالیاتی کاهش پیدا کرده و نفت هم از 120 دلار به 30 تا 40 دلار رسیده است؛ ضمن اینکه هزینه ها همچنان برجای خود مانده و حتی افزایش پیدا کرده در نتیجه برای طرح های عمرانی بودجه ای باقی نمی ماند. در قدم اول ما باید نفت را به طور کلی از بودجه کشور کنار بگذاریم و سپس بودجه را تعیین کنیم.