محسن بهرامی ارض اقدس

صندوق ضمانت صادرات اساساً برای حمایت از صادرکنندگان با اولویت صادرات غیرنفتی و خدمات فنی و مهندسی شکل‌گرفته است و قرار است برای پشتیبانی از صادرکنندگان در بازارهای هدف و تضمین فعالیت‌های آن‌ها، ضمانت‌نامه‌هایی را به صادرکنندگان بدهد. با این وصف می‌توان گفت صندوق ضمانت صادرات یکی از سازمان‌های حمایتی دولت است که در راستای توسعه صادرات غیرنفتی و کمک به گسترش آن شکل‌گرفته است و طبیعی است که این سازمان  حمایتی مثل دیگر سازمان‌های مشوق  نگاه انتفاعی به فعالیت‌هایش نداشته باشند.

بااین‌وجود و متأسفانه به نظر می‌رسد که صندوق ضمانت صادرات ضمن تلاش برای ایفای رسالت اصلی‌اش که حمایت از صادرات غیرنفتی است، نگاهی هم به کارنامه خودش دارد و  به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی تلاش می‌کند تا فعالیت‌هایش سودآور هم باشد. درواقع همین مسئله نقطه افتراق این بنگاه با انتظارات بخش خصوصی از چنین بنگاه‌هایی است.

ما فکر می‌کنیم که دولت این صندوق را نه برای سودآوری بلکه برای حمایت از صادرکنندگان تأسیس کرده است و به‌طور طبیعی نباید انتظار سودآوری داشته باشد.از طریق بانک توسعه صادرات تسهیلات ارزان‌قیمتی به صادرکنندگان پرداخت می‌شود یا از طریق صندوق توسعه ملی  وام‌های ارزی برای فعالیت صادرکنندگان در خارج از کشور  تخصیص می‌دهند و مثل همه این موارد، صندوق ضمانت صادرات هم نباید انتظار سودآوری از فعالیت‌هایش را داشته باشد و طبیعی است که اگر خطری متوجه فعالیت‌های این صندوق است هزینه‌هایش را باید دولت تقبل کند.

اگر صادرکننده‌ای دریکی از کشورهای هدف مثل ونزوئلا فعالیت می‌کرد و در آن کشور به دلیل سقوط ارزش پول ملی با مشکل مواجه شد این ضرر و زیان و عدم و نقص را صندوق ضمانت صادرات باید تقبل کند. این‌یکی از مهم‌ترین رسالت‌های این صندوق است اما غیرازاین  دولت باهدف توسعه روابط سیاسی وام‌هایی را از طریق صندوق ضمانت صادرات به کشورها پرداخت می‌کند  که خطر برگشت‌ناپذیری آن وجود دارد  و طبیعی است که در این زمینه هم باید خود دولت عهده‌دار هزینه‌ها باشد. اگر ریز کارنامه صندوق ضمانت را بررسی کنید خواهد دید که در دولت‌های گذشته به‌منظور  توسعه سیاسی وام‌هایی در اختیار دولت‌های دیگر کشورها قرار داده‌شده است تا اجرای پروژه‌های مختلف را حمایت کنند. برای مثال برای احداث ساختمان مجلس و یا ساخت پلی در کشورهایی مثل سودان و جیبوتی دولت اعتباراتی را پرداخت کرده  و صندوق این اعتبارات را تضمین کرده است درحالی‌که این اقدامات به هیچ نحوی ارتباطی با توسعه صادرات غیرنفتی ندارد و زیان آن ناشی از تصمیمات دولت است نه عملکرد صندوق در توسعه صادرات غیرنفتی.

به‌هرحال صندوق ضمانت صادرات زیرمجموعه‌ای از دولت است و موظف به اجرای تصمیمات دولتی و تا جایی که من باخبرم دولت‌ها تعهدات زیادی را برای این صندوق ایجاد کردند. بیشتر این تعهدات در دوره دولت‌های نهم و دهم برای صندوق ضمانت  صادرات ایجادشده است. نکته جالب اینکه بسیاری از پروژه‌هایی که صندوق ضمانت صادرات به تصمیم دولت‌های نهم و دهم در خارج از ایران موظف به تضمین آن بود به مرحله اجرا نرسیده است که اگر آن تعهدات که رقم آن حدود 7 میلیارد بود عملیاتی می‌شد، در حال حاضر باید کل سرمایه صندوق ضمانت صادرات را با تمام افزایش‌هایش صرف پرداخت ضرر و زیان آن پروژه‌ها می‌کردند.