حسابداری اسلامی شیوه ای جدید از حسابداری است که از سال 1970 به صورت علمی به وجود آمده و هر روز رونق بیشتری در کشورهای اسلامی پیدا می کند. این در حالی است که دانش موجود در کشورمان در خصوص حسابداری اسلامی محدود بوده و به جرأت می توان گفت که هیچ گرایش تخصصی در این خصوص در دانشگاه های کشور در مقاطع کارشناسی و ارشد و دکتر تعریف نشده است. این نکته را باید بسیار جدی گرفت زیرا سایر کشورهای اسلامی در جهان همچون مالزی، بحرین و بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس در این خصوص تلاش های بسیاری داشته ولی در کشور ما استانداردهای مدونی در چارچوب استانداردهای حسابداری اسلامی مورد استفاده قرار نمی گیرد. اهمییت این مطلب باعث شد تا در نشستی تخصصی در انجمن مالی اسلامی به این موضوع پرداخته شود.

روز گذشته دهمین نشست تخصصی مالی اسلامی با موضع واکاوی چشم انداز حسابداری اسلامی در جهان و ایران برگزار شد و در آن دکتر سید علی حسینی مدیر عامل شرکت بورس انرژی ایران و عضو هیئت مؤسس انجمن مالی اسلامی ایران در 8 بند متفاوت به ایراد سخن پرداخت. تاریخچه حسابداری اسلامی ، توسعه حسابداری اسلامی  ، حسابداری اسلامی نوین  ، حسابداری اسلامی در مقابل حسابداری مرسوم ، سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی  ، نهادهای فعال در توسعه حسابداری در ایران  ،  چالش ها و همچنین چشم انداز حسابداری اسلامی مواردی بود که در این نشست تخصصی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

با توجه به اهمیت بحث حسابداری اسلامی ، تلاش ها و نیازهای جامعه مخصوصاً دورنمای رو به رشد این شیوه حسابداری که از شفافیت بالاتری برخوردار بوده و مفاهیم اخلاقی گسترده تری را در بر می گیرد می توان چشم انداز روشنی را برای آن ترسیم کرد که البته به تلاش های فراگیری نیاز دارد. دکتر علی حسینی در خصوص چشم آنداز این شیوه حسابداری به صراحت عنوان داشت: تقویت خود باوری ، نگاه سیستمی به اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی ، تدوین چارچوب نظری ، تنظیم اصول و قواعد مورد قبول ، نشر مبانی حسابداری اسلامی ازطرق مختلف ، ایجاد ساختارهای رسمی و تربیت نیروی انسانی ، آموزش نظری مبانی حسابداری اسلامی و آموزش نحوه عمل های حسابداری مبتنی برمعارف اسلامی مواردی است می تواند دورنمای مناسبی را برای این شیوه حسابداری بر پایه واقعیت های دین اسلام ترسیم کرده همچنین به حمایت قانونی و برون گرائی و تعامل با مجامع بین المللی هم نیاز خواهیم داشت.

به گزارش خبرنگار اگزیم نیوز، دکتر سید علی حسینی در ابتدای این نشست به بررسی واقعیت ها و تایخچه نظام حسابداری در جهان در چارچوب تاریخچه حسابداری اسلامی پرداخت و گفت: این موضوع به طور گسترده­ای مورد پذیرش قرار گرفته است که مبدأ و منشأ حسابداری سازمان­ یافته­ ای که امروزه از آن استفاده می­ کنیم، ریشه در ایتالیا و پدر اقتصاد نوین، لوکاپاچیولی دارد. کتاب او با نام «ساما آریتمتیکا، جیامتریکا، پروپورشنین و پروپورششنالیتا» در سال 1494 میلادی منتشر گردید که اولین نوشتار در حوزه حسابداری قلمداد می شود. البته این موضوع بایستی خاطرنشان گردد که لوکا پاچیولی به دلیل ابداع نظام حسابداری مورد اعتبار نیست بلکه او اولین کسی بود که این نظام را کدبندی، طبقه بندی و منتشر کرد.

وی در ادامه افزود: ظهور اسلام به همراه نزول قرآن کریم منجر به ارائه دستورالعمل­ هایی در رابطه با ابعاد گوناگون زندگی همچون معاملات اقتصادی گردید. در حقیقت اساس نظام اقتصادی اسلامی نشئت گرفته از خود قرآن می­ باشد که مثال­ هایی در خصوص اینکه چگونه یک کسب و کار را در راه مباح و جایز می توان سوق داد، ارائه می دهد. در نتیجه خلق نظام حسابداری اسلامی، هم لازم بود و هم اجتناب ناپذیر. در حقیقت قرآن کریم راهنمایی هایی را در رابطه با نحوه هدایت فعالیت­ های حسابداری همراه با وحی الهی در سال 610 میلادی ارائه داد. این یعنی حسابداری اسلامی حدود 800 سال پیش از کتاب پاچیولی حضور داشته است. این موضوع شگفت­ انگیز نیست، زیرا تاریخچه حسابداری توسط نویسندگان انگلیسی­ زبان نگارش شده است و تمرکز و بحث آن­ها روی حسابداری بخش خصوصی کشورهای انگلیسی زبان در قرون نوزدهم و بیستم میلادی بوده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا  در ادامه افزود: همزمان با رشد اسلام، نظام اقتصادی اسلامی و تمام فعالیت­های آن نیز گسترش یافت. توسعه و بسط تجارت در داخل و خارج از جهان اسلام موجب ارتقا و بهبود سازوکار حسابداری مورد پذیرش در رابطه با وجه نقد، کالاهای دریافتی و توزیع شده گردید. این موضوع با معرفی زکات در سال 624 میلادی از اهمیت بیشتری برخوردار گردید. به طوری که نیاز به نگهداری حساب­ها را به منظور محاسبه و پرداخت زکات ضروری ساخت.

این در حالی است که قرآن کریم همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، بر نیاز به یک نظام حسابداری و اهمیت ثبت و نوشتن بدهی­ ها و معاملات تجاری تاکید دارد. مثال هایی مربوط به این زمینه را می توان در سوره مبارکه کهف (سوره 18) آیه 30 و سوره مبارکه بقره (سوره 2) آیه 282 و 283 مشاهده کرد. آیه 282 سوره بقره به عنوان «آیه دِین یا قرض» و نیز به عنوان طولانی­ ترین آیه قرآن کریم شناخته می­ شود. این آیه به تمامی نیاز­های عمده در خصوص نوشتن و ثبت بدهی­ها و دیون و معاملات تجاری اشاره دارد. معرفی رسمی دفاتر حسابداری، مفاهیم و رویه­ها در دوره های اولیه خلافت اسلامی صورت پذیرفت.

رئیس کمیته حسابداری و حسابرسی اسلامی انجمن مالی اسلامی ایران  در ادامه و در بخش دوم صحبت های خود در خصوص توسعه حسابداری اسلامی گفت: از آنجایی که توسعه حسابداری در دولت اسلامی همراه با زکات بود، بنای رسمی آن با اهداف حکومتی (دولتی) آغاز به کار نمود. برای مثال، از آن، جهت ثبت درآمدها و هزینه­ های خزانه عمومی بهره ­برداری شد. سیستم ­های حسابداری توسعه­ یافته و رویه­ های پذیرفته­ شده را در دولت اسلامی می­توان به 7 بخش، تقسیم ­بندی کرد:

حسابداری مربوط به حیوانات (با تاکید بر دام و چارپایان)

حسابداری ساخت و ساز

حسابداری شالیزارهای برنج

حسابداری انبار کالا

حسابداری سکه (حسابداری ارز)

حسابداری مربوط به چراگاه­های گوسفندان

حسابداری خزانه

مدیرعامل بورس انرژی در ادامه افزود: توسعه و پیاده ­سازی سیستم­های حسابداری در دولت اسلامی از طریق رویه­ های الزام­ آور جهت ثبت رویدادها پشتیبانی می­ شد. برخی مثال­ها در رابطه با رویه­ های ثبت توسط مراجع حکومتی(دولتی) و اشخاص کارآفرین توسعه یافت و به کارگرفته شد. این موارد شامل موضوعات زیر هستند:

رویدادهای مالی باید به سرعت و به محض وقوع ثبت شوند.

رویدادهای مالی می ­بایست طبق ماهیت خود طبقه ­بندی شوند.

دریافت­ها می­ بایست در سمت راست صفحه ثبت شوند (منابع این دریافت­ها نیز بایستی افشا گردد) در حالیکه  پرداخت­ ها در سمت چپ صفحه ثبت می­شوند (همراه با توضیحات)

هیچ­گونه فاصله ­ای نباید بین رویدادهای مالی جهت ثبت وجود داشته باشد.

تصحیح، بازنویسی یا پاک کردن رویدادهای مالی ممنوع است.

گزارش­های دوره ای باید تهیه شود.

گزارش­های دوره ای باید مورد بازبینی قرار گرفته و با گزارش­های دوره قبل مقایسه شوند. (حسابرسی)

در ادامه این نشست دکتر علی حسینی به بررسی حسابداری اسلامی نوین پرداخت و گفت: با افول قدرت های اسلامی، اقتصاد اسلامی نیز رو به افول نهاد و جایگاه خود را به نظام مرسوم امروزی که بر تمام اقتصاد جهان چیره و غالب است تقدیم کرد. استعمار مسلمانان توسط امپراتوری های غربی، کشورها را تضعیف کرد و آنها تاثیر قابل ملاحظه­ ای بر فرهنگ و تمام ابعاد زندگی اجتماعی مسلمانان گذاشتند. این تاثیر شامل عملیات حسابداری نیز بود که در این کشورها پیاده ­سازی شده بود. حتی آن کشورهایی که غالب جمعیت آنها مسلمان بود امّا تحت استعمار نبودند نیز از غربی­ ها تاثیر شدیدی پذیرفته بودند. امپراتوری عثمانی تحت تاثیر اصول حسابداری آلمانی­ ها قرار گرفت.

پس از جنگ جهانی دوم (دوران پس از استعمار) مسلمانان سرتاسر جهان با یک مساله بغرنج روبه ­رو بودند و آن مساله این بود که آنها می­ بایست یا اقدامات و عملیات غرب را که اکنون به جانِ جامعه­ شان نفوذ کرده بود نگاه می­داشتند یا اقدامات و عملیات اسلامی مربوط به دوران طلایی خویش را باز می یافتند؟  

وی در ادامه عنوان کرد: با این وجود، اقتصادهای اسلامی در دوره نوین در کنار اقتصاد مرسوم کنونی شروع به توسعه و پیشرفت خود نمودند. این امر به طور خاص با اسلامی­ سازی (اسلامی­ کردن) برخی کشورها همچون پاکستان و ایران و به طور قابل ملاحظه ای با انتقال ثروت به شرق آسیا پس از افزایش قیمت نفت خام در اوایل دهه 1970 میلادی قوت و شدت بیشتری به خود گرفت.  نیاز به بانکداری اسلامی و نهادهای مالی و به تَبَع آن نیاز به یک سیستم حسابداری که برای این نهادها مناسب باشد قوّت گرفت، برای مثال سیستمی که دستیابی به اهداف تطابق با شریعت را در خود جای داده باشد. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری یافت که حسابداری مرسوم قادر به رفع احتیاجات موسسات و نهادهای مالی اسلامی در زمینه مسئولیت­های اقتصادی-اجتماعی خود مطابق با موازین شریعت نبود. اولین نوشتارها در زبان انگلیسی و در زمینه ادبیات موضوع حسابداری اسلامی را می­توان مربوط به پژوهشگران در سال 1981 میلادی دانست. در آن سال عبدالمجید یک نظریه آزمایشی برای انجام عملیات حسابداری بانک­های اسلامی ارائه کرد.

عضو هیئت مؤسس انجمن مالی اسلامی ایران  این گونه نتیجه گیری کرد که حسابداری اسلامی در بستر نوین خود می­تواند به عنوان فرآیند حسابگری و حسابداری تعریف شود که اطلاعات لازم را به ذینفعان ارائه می­دهد و آن­ها را قادر می سازد تا اطمینان حاصل کنند نهاد تجاری آنها درعین حال که اهداف اجتماعی-اقتصادی خود را دنبال می­نماید، به­ طور مداوم تحت نظارت قانون اسلامی و شریعت نیز عمل می­کند. حسابداری اسلامی بر خلاف حسابداری مرسوم با گروه بزرگی از ذینفعان سروکار دارد (در حالیکه حسابداری رایج به دنبال کسب منفعت گروهی خاص (برای مثال یک نهاد مالی به تنهایی) است. در نتیجه حسابداری اسلامی با منافع اجتماع به عنوان یک کُل سروکار داشته و دغدغه جامعه را در سر دارد.

یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در این نشست را می توان حسابداری اسلامی در مقابل حسابداری مرسوم را به شمار آورد زیرا می تواند از آغاز موضع گیری های کلی و برجسته ای را در برابر حسابداری اسلامی ترسیم کند. دکتر علی حسینی در این خصوص گفت: برای فهم بهتر حسابداری اسلامی لازم است شباهت­ها و تفاوت­های آن را با حسابداری مرسوم مقایسه کرد. وی در ادامه افزود: یکی از بزرگترین تفاوت­ها بین نهادهای مالی اسلامی و نهادهای مالی مرسوم (به طور خاص بانک ها) و روشی که حسابداری در آنها متمایز می­شود، می­تواند مقایسه ترازنامه­ های آنها باشد. اگر چه صورت­های مالی اسلامی به طور کلی طبقه­ بندی یکسانی همچون صورت های مالی مرسوم ارائه می­دهند امّا در قالب، ذات و مهم­تر از آن هدف، تفاوت و تمایز دارد.

در ادامه این نشست مدیر عامل بورس انرژی مجموعه صورت­ های مالی یک نهاد مالی اسلامی را در قالب زیر دسته­ بندی کرد:

    صورت های مالی منعکس کننده کارکرد بانک اسلامی در قالب یک سرمایه­ گذار:
    ترازنامه
    صورت سود و زیان
    صورت جریان گردش وجوه نقد
    صورت سود و زیان جامع یا صورت وضعیت تغییر در سهم مالکان
    صورت مالی منعکس­کننده تغییرات در سرمایه­ گذاری­های محدود شده که توسط بانک اسلامی مدیریت می­شود و نفع آن به سایر افراد جامعه می­رسد.
    صورت­های مالی بازتاب­دهنده نقش بانک اسلامی به عنوان امین صندوق­های سرمایه ­گذاری که با نیت اهداف اجتماعی فعالیت می­کنند و زمانی که این­گونه خدمات را از طریق صندوق­های سرمایه­ گذاری جداگانه­ ای ارائه می­دهند:
    صورت وضعیت منابع و مصارف زکات و صندوق های خیریه
    صورت وضعیت منابع و مصارف سرمایه در صندوق های قَرض.

وی در ادامه افزود: اگرچه نظام حسابداری اسلامی شکل حسابداری خاصی را جهت پیاده­ سازی و رعایت اجبار و الزام نمی­کند، اما تاکید دارد هر شکل و قالبی که استفاده می­شود بایستی نیازها و الزامات اسلامی را (از حیث محتوایی) رعایت کند. وی 3 اصل کلی که باید در نظام حسابداری اسلامی جاری و ساری باشد را صحت و درستی ، پاسخگویی و عدالت دانست.

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا در ادامه افزود: سایر تفاوت­ها می­تواند ناشی از وجود دو مفهوم باشد: حسابداری اسلامی دارای مبنای مذهبی است در حالیکه حسابداری مرسوم بر پایه سکولاریسم می­باشد. هم­چنین حسابداری اسلامی تحت قوانین اسلامی، که نشئت گرفته از قرآن و سنّت است عمل می کند اما حسابداری مرسوم تحت قوانین نوین تجارت که برآمده از فرهنگ هستند عمل می­کند. این پایه ­و اساس منجر به ایجاد تفاوت­های دیگری می­شود که «اهداف ارائه اطلاعات» یکی از آن تفاوت­ها است.

حسابداری مرسوم در ابتدا دغدغه ارائه اطلاعات درباره تخصیص بهینه منابع کمیاب دارد امّا حسابداری اسلامی علاوه بر این موضوع دغدغه رعایت اصول شریعت و دسترسی به اهداف اسلامی همچون ابعاد اقتصادی-اجتماعی رویدادهای اقتصادی و معاملات تجاری را نیز در بر می گیرد. به عنوان مثال حسابداری اسلامی به دنبال کسب اطمینان از جلوگیری از وقوع رویدادهای اقتصادی همچون ربا یا بهره نامعقول و بسیار بالا ، غَرر یا عدم اطمینان و میسر یا قمار (شامل انواع قمار) را هم شامل می شود.

وی در ادامه افزود: به طور مشابه تفاوت­هایی در رابطه با استفاده­ کنندگان از اطلاعات حسابداری نیز وجود دارد. به طوری که حسابداری مرسوم به طور خاص دغدغه سهامداران و اعتبار دهندگان را دارد اما در سوی دیگر حسابداری اسلامی دغدغه طیف وسیع­تری از سهامداران را که شامل جامعه به عنوان کل می باشد، دارد. این نگرانی به طور خاص مربوط به نیاز به کسب اطمینان از توزیع منصفانه ثروت بین اشخاص می­ باشد. در این حالت می­توان گفت که حسابداری اسلامی در برابر تمامی افراد بشر و خداوند پاسخگو است، درحالیکه حسابداری مرسوم نیازمند پاسخگویی شخص در برابر افراد و اشخاصِ دارای کنترل بر منابع و تا حدودی سایر سهامداران نیز هست. این در حالی است که امروزه مساله اصلی این است که رویه­ های حسابداری اتخاذ شده توسط بانک­های اسلامی در تهیه صورت­های مالی به طور کلی قانون­گذاری نشده­اند. به همین دلیل است که تقریباً همه نهادهای مالی اسلامی رویه­ ها و سیاست­های حسابداری خود را همراه با قراردادهای متنوع حاکم بر فعالیت خود و تغییرات گوناگون، توسعه و بسط داده­ اند. متاسفانه این تفاوت­ها امکان مقایسه صورت­های مالی نهادهای مالی اسلامی را دشوار ساخته است. همچنین اعتبار آن­ها را نزد بازیگران بازار بین المللی کاهش داده است.

در ادامه گفتگو دکتر علی حسینی به بررسی سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی (AAOIFI) پرداخت و عنوان کرد: به دلیل نیاز به استانداردسازی حسابداری اسلامی؛ نهادهای مالی اسلامی و سایر طرف­های ذینفع اقدام به تاسیس سازمان حسابداری و حسابرسی برای نهادهای مالی اسلامی در ابتدای دهه 1990 میلادی (AAOIFI) نمودند. AAOIFI به عنوان یک سازمان بین­المللی مستقل با حمایت حدود 200 عضو نهادی از 45 کشور مختلف در حال فعالیت است. این درحالی است که استانداردها به طور جهان شمول پیاده­سازی شده­اند و حتی کشورهای غیر عضو نیز به دلیل کاربرد جهانی آن اقدام به پیاده­سازی کرده­اند.

وی در ادامه افزود: هدف اصلی AAOIFI تهیه و توسعه استانداردهای مبتنی بر شریعت برای نهادهای مالی بین­المللی مرتبط با حوزه حسابداری، حسابرسی، راهبری شرکتی و فعالیت­های اخلاق حرفه­ای می­باشد. در نتیجه تاکنون این سازمان اقدام به انتشار 85 استاندارد کرده است:

    26 استاندارد حسابداری
    5 استاندارد حسابرسی
    7 استاندارد راهبری شرکتی
    5 استاندارد اخلاق حرفه­ای
    45 استاندارد شریعت

وی در ادامه افزود: شوراي استانداردهاي حسابداري و حسابرسي متشکل از بيست عضو پاره‌وقت است که براي مدت پنج سال توسط هيئت امنا تعيين مي‌شوند. اعضاي اين شورا از حوزه‌هاي گوناگون مانند نظارت و قانونگذاري، مؤسسات مالي اسلامي، شوراهاي نظارت شرعي، اساتيد دانشگاه، سازمان‌ها و مؤسسات مرتبط با حسابداري و حسابرسي، حسابداران رسمي و کاربران صورت‌هاي مالي مؤسسات مالي اسلامي انتخاب مي‌شوند.  همچنین شوراي استانداردهاي حسابداري و حسابرسي حداقل دو بار در سال جلسه دارد و تصميمات آن بر اساس اکثريت آراي اعضا تعيين مي‌شود. در صورت تساوي آرا، رأي رئيس شورا تعيين‌کننده خواهد بود.

در ادامه این گفتگو بسیاری از استانداردهای شرعی ، حسابداری ، حسابرسی و استانداردهای راهبری همچنین اصول اخلاقی و دستورات راهنما نیز توسط دکتر حسینی معرفی شد.

در ادامه این گفتگو مدیرعامل بورس انرژی در خصوص چالش های حسابداری اسلامی گفت: متاسفانه چالش­هایی نیز پیش­روی حسابداری اسلامی قرار دارد. حسابداری مرسوم بر صحنه جهانی غالب و چیره است و عرصه را برای حسابداری اسلامی جهت ورود و مشارکت در این حوزه دشوار­تر ساخته است. وی در این خصوص به 4 بخش مختلف اشاره کرد که عیناً مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

1- تجربه معاصر حسابداری اسلامی بسیار کم است و از سه­دهه بیشتر تجاوز نمی­کند و هنوز در حال مدیریت خود به منظور اثر­گذاری جهانی و اثبات خود به عنوان یک رویکرد اکتشاف­گرایانه و ارائه کننده پیشنهادهای جدید می­باشد.

2- مسائل مرتبط با شواهد، مدارک و اسناد تاریخی حسابداری اسلامی:

در اینجا ما با دو مساله روبه­رو هستیم که باید مدنظر قرار گیرند. اولین موضوع این است که شواهد تاریخی قابل ملاحظه­ای از جوامع اسلامی در طول قرن­ها به دلیل شرایط آب­وهوایی که نگهداری اسناد و مدارک تاریخی را دشوار می­سازد، نابود شده اند و دلیل دیگر جنگ­ها و هرج­ومرج­ها و اختلافات می­باشد. برای مثال فقط کشور عراق را در نظر بگیرید که شهر بغداد قرن­ها قبل مورد هجوم مغول­ها قرار گرفت و اخیراً نیز کتابخانه ملی عراق در سال 2003 میلادی نابود شد. مساله دوم وجود مشکلات و موانع زبانی است. تحقیقات دانشگاهی جدید به طور گسترده­ای تحت­تاثیر کارهای پژوهشگران به زبان انگلیسی است، درحالی­که شواهد و مدارک مربوط به حسابداری اسلامی در قالب زبان­های شرقی و به خصوص زبان عربی و فارسی است. همچنین مدارک و اسناد قابل ملاحظه­ای به زبان نوشتاری آن دوران وجود دارد که اکنون استفاده زیادی در جوامع اسلامی ندارد.

3- نبود دانش و درک کافی و وجود تعصب:

متاسفانه بسیاری از افراد، دانش بسیار کمی در خصوص اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی دارند. به علاوه اینکه بدبینی بسیار زیادی در غرب و در ارتباط با اسلام وجود دارد. بسیاری از این  سوگیری ها و تعصبات، ناشی از فقدان دانش و فهم کافی از اسلام و اقدامات اسلام است، یا توسط رسانه های جمعیِ بدبین به طور بسیار منفی به اطلاع افراد می­رسد و سبب بدبینی جوامع نسبت به اسلام می­گردد. بزرگ­ترین مساله و مشکل، بسط این تفکر است که حسابداری اسلامی تنها مختص مسلمانان است. این دقیقاً همان موضوعی است که باید بدان پرداخت و بیان کرد که حسابداری اسلامی جایگزین حسابداری مرسوم نیست و رویکرد حسابداری اسلامی کل­نگر می­باشد.

4- مسائل مربوط به قانون­گذاری:

همان­طور که پیش­تر نیز بحث شد، نهادهای مالی اسلامی باید از شریعت پیروی کنند، در نتیجه آنها به سیستم حسابداری احتیاج دارند که بتواند این نیاز را پوشش دهد. مشکل این امر در این حقیقت نهفته است که دانشگاهیان فعال در حوزه حسابداری و سایر فعالان با حسابداری اسلامی آشنا نیستند و از نحوه پیاده ­سازی آن در عملیات جاری خود اطلاع کافی ندارند. به همین دلیل است که امروزه رویه­ های حسابداریِ به ­اجرا گذاشته­ شده توسط بانک­ های اسلامی به طور عمده با فقدان قانون­گذاری روبه­رو هستند و رویه­ های چندگانه­ ای را تولید کرده­ اند. به­ عنوان­ مثال نهادهای مالی اسلامی حداقل از شش روش برای شناسایی سود حاصل از معاملات مرابحه استفاده می­ کنند. این تفاوت­ ها می­تواند به دلیل تفاوت دیدگاه در ارتباط با شریعت باشد که آن نیز به نوع تفکر پذیرفته شده و غالب در آن کشور بستگی دارد. در همین راستا می­ توان گفت این تفاوت­ ها امکان مقایسه صورت­ های مالی نهادهای مالی اسلامی را دشوار می­ سازد و اعتبار و وثاقت آن را در چشم بازیگران بازار بین­ المللی تضعیف می­نماید.

چشم انداز:

1 - تقویت خود باوری

2- نگاه سیستمی به اقتصاد اسلامی و حسابداری اسلامی

3- تدوین چارچوب نظری

4- تنظیم اصول و قواعد مورد قبول

5- نشر مبانی حسابداری اسلامی ازطرق مختلف

6- ایجاد ساختارهای رسمی و تربیت نیروی انسانی

7- آموزش نظری مبانی حسابداری اسلامی

8- آموزش نحوه عمل های حسابداری مبتنی برمعارف اسلامی

9- حمایت قانونی

10- برون گرائی و تعامل با مجامع بین المللی