مهسا برناکی- نخستین گام ایران در احیای روابط مالی و اعتباری با کشورهای جهان با اجرایی شدن برجام برداشته شد؛ افزایش سطح مذاکرات سیاسی و تجاری و تمایل کشورهای خارجی بویژه کشورهای اروپایی به توسعه مرزهای همکاری با ایران زمینه ساز اتفاقات مثبت و مهمی در حوزه مالی و اعتباری کشورمان شده است. در این راستا بازگشت نهادهای بانکی و بیمه ای به میدان روابط با ایران سهم بسزایی در بهبود چهره اعتباری و همچنین ترمیم ارزیابی های بی ثبات از اقتصاد ایران مربوط به دوران پیش از تحریم ایفا می نماید.

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز، قائم‌مقام بانک مرکزی ایران روز گذشته از آغاز همکاری و ارتباط موسسه رتبه بندی اعتباری فیچ با ایران خبر داد و گفت: مؤسسه فیچ مرور تحولات در بخشهای مالی، بانکی و به‌طور کلی شرایط کلان اقتصاد ایران را آغاز کرده است. این مؤسسه فعالیت‌های منظم خود در ارتباط با ایران را از سر گرفته است. سخنگوی مؤسسه فیچ با تأیید این که مؤسسه مذکور در حال انجام مذاکراتی با ایران است، از بیان زمان انتشار نخستین گزارش رتبه‌بندی این مؤسسه از اقتصاد ایران خودداری کرد.

آثار رتبه بندی اعتباری

رتبه بندی اعتباری به معنای ارزیابی احتمال در ایفای تعهدات مالی است. این امر که نقش مهمی در بازارهای پول و سرمایه بازی می‌کند شامل دو نوع رتبه‌بندی تحت عنوان رتبه‌بندی اوراق بهادار و رتبه‌بندی شرکت‌ها می باشد. براساس یک پژوهش مالی در سال 2010 معیار رتبه‌بندی اوراق، احتمال نکول یا تاخیر در پرداخت اوراق می‌باشد، اما رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها ارزیابی بی‌طرفانه‌ای از وضعیت کلی اعتباری شرکت را نشان می‌دهد و بیانگر اظهارنظر عینی، خارجی و مستقل در خصوص توانایی شرکت در ایفای کامل و به موقع همه تعهدات است.

رتبه اعتباری شرکت‌ها با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی موجب تسهیل تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان می شود، به عبارتی رتبه بندی اعتباری مشکلات ناشی از انتخاب معکوس و خطر اخلاقی را کاهش خواهد داد. همچنین بهبود این شاخص می تواند هزینه مبادلات و تامین مالی شرکت ها را تا میزان زیادی کاهش دهد.

موسسات رتبه‌بندی اعتباری که در بازارهای بزرگ دنیا دیده می شوند به لحاظ اندازه، حوزه تمرکز و متدولوژی متنوعند. مودیز استاندارد‌اند پورزو فیچ سه موسسه بزرگ رتبه‌بندی اعتباری هستند که سهم زیادی از بازار جهانی را به خود اختصاص می‌دهند. همچنین برخی از موسسات رتبه‌بندی اعتباری در سطح ملی فعالیت دارند.

تجربه رتبه بندی اعتباری در ایران

گفتنی است در ایران نیز وجود موسسات رتبه‌بندی اعتباری در ماده 21 قانون اوراق بهادار پیش‌بینی شده است و سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعمل شرایط ثبت و نظارت بر موسسات رتبه‌بندی اعتباری را در 39 ماده تدوین کرده است. اینکه صنعت رتبه‌بندی در کشور ما هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی پیدا کند در عوامل بسیاری قابل جستجو خواهد بود؛ براساس یک پژوهش در سال 90 زیرساخت های فرهنگی، اقتصادی، آموزش، فقدان بانکهای اطلاعاتی متمرکز، خلا شبکه تبادل اطلاعاتی قوی و کارآمد، عدم وضع قوانین و مقررات کافی و مسائل سیاسی از جمله این فاکتورها عنوان شده است.

یکی از تجارب کم تعداد در مورد نهادهای رتبه بندی اعتباری در ایران شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران است که در آبان ماه سال 1385 بصورت سهامی خاص تاسیس شده است. این شرکت که به عنوان نهاد رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی به نظام بانکی و اعتباری کشور معرفی شد، در حال حاضر با تجمیع اطلاعات دریافتی از بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی، گمرک و بانکها و موسسات مالی و اعتباری خدمات گزارشگری اعتباری و اعتبارسنجی (رتبه اعتباری) در خصوص کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی را به نظام بانکی کشور ارائه می‌دهد و هدف اصلی آن سنجش اعتبار، بهبود مدیریت ریسک سیستم اعتباری کشور از طریق ارائه خدمات رتبه‌بندی اعتباری و اعتبارسنجی به آنها  عنوان می شود.

نمونه دوم نهادهای اعتبارسنجی در ایران و اولین مرکز رتبه بندی اعتباری فعال در داخل کشور موسسه استاریت است که با هدف دستیابی به سطح بهتر و شایسته‌تر از تخصیص منابع در سطح بنگاه‌ها و در سطح کلان، اقتصاد ملی و شفاف‌سازی فضای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری برای همه فعالان اقتصادی آغاز به کار نمود. معیارهای مورد بررسی آنها شامل آنالیز ریسک کشور، آنالیز ریسک صنعت، بررسی وضعیت حوزه مدیریتی بنگاه، بررسی وضعیت حقوقی و اجتماعی و تجزیه و تحلیل مالی می‌باشد.

مورد دیگر این نهادها در ایران، موسسه رویال ‌ریتینگز است. رویال ‌ریتینگز یک موسسه مستقل رتبه‌‌بندی اعتباری است که کیفیت اعتباری شرکت‌ها و موسسات را ارزیابی و پایش می‌نماید. رویال‌ریتینگز با تکیه بر دانش و تجربه جهانی و تخصص خبرگان بومی و با همکاری شرکای بین‌المللی خود، پیشروی صنعت رتبه‌بندی اعتباری در ایران است. شاخص‌های مورد استفاده رویال‌ریتیگز به طور کلی در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند: گروه اول مربوط به شاخص‌هایی است که میان همه صنعت‌ها مشترک هستند. در این گروه می‌توان شاخص‌هایی مانند وضعیت کسب و کار، سودآوری و نقدینگی را نام برد که وضعیت مالی و صورت‌های مالی شرکت را مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌دهند. گروه دوم شاخص‌هایی هستند که رویال‌ریتینگز متناسب با صنعت و نوع فعالیت مشتری تعیین می‌نماید. علاوه بر دو گروه قبل، معیارها و شاخص‌هایی به عنوان ملاحظات خاص و کلی که مربوط به حوزه خارج از فعالیت مشتری هستند نیز در فرایند رتبه‌بندی رویال‌ریتینگز مد نظر قرار می‌گیرد.

لازم به ذکر است دو موسسه رتبه بندی مذکور مجوز رسمی از سازمان بورس ندارند و در واقع همچنان هیج نهاد رتبه بندی اعتباری در ایران به صورت رسمی وجود ندارد.

موسسه رتبه بندی فیچ

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز، موسسه رتبه‌بندی فیچ در سال 2006 خود را به صورت زیر معرفی کرده است: بخش رتبه‌بندی فیچ ارائه‌کننده رتبه اعتباری، تفسیر و تحقیق است. این موسسه که رتبه را از طریق اظهارنظری مستقل و آینده‌نگر ارائه می‌کند، متدلوژی مخصوص به خود را بصورت تحلیل توامان کیفی و کمّی ارائه میکند. به این ترتیب در تحلیل کیفی به ریسک صنعت، محیط عملیاتی، وضعیت بازار، کیفیت مدیریت و روش‌های حسابداری توجه می شود و در تحلیل کمّی بر جریانهای نقدی، سود، ساختار سرمایه و انعطاف‌پذیری مالی تمرکز خواهد شد.

گفتنی است عواملی را که آنها در فرایند تعیین رتبه شرکت در نظر می‌گیرند، اگرچه کاملا شفاف نیست، به طور کلی دربرگیرنده هم عوامل کمّی نظیر نسبت‌های مالی و هم عوامل کیفی، مانند کیفیت مدیریت، ویژگی‌های صنعت، موقعیت رقابتی شرکت و... می‌شود. عدم دسترسی مستقیم به اطلاعات کیفی سبب شده محققان صرفاً به نسبت‌های مالی اتکا کنند؛ زیرا این نسبت‌ها به راحتی بر اساس صورت‌های مالی قابل محاسبه است و صورت‌های مالی در دسترس عموم قرار دارد.

راهکارهای بهبود شاخص های اعتباری در ایران

لازم به ذکر است با مطالعه نظام رتبه‌بندی اعتباری در دنیا می‌توان بر عوامل متعارف تعیین‌کننده رتبه تسلط یافت و با استفاده از تجارب کشورهای دیگر به تعیین رتبه اعتباری در ایران پرداخت. همچنین باید توجه شود که رتبه اعتباری کشورها یکی از مهم ترین فاکتورهای تعیین کننده رتبه نهادها و بانک ها در کشور است و برای ارتقاء این رتبه در سطح بین المللی لازم است محورهای اصلی تعیین کننده این رتبه مورد واکاوی و بررسی قرار بگیرند. به عنوان نمونه کاهش سطح بدهی های معوق در سطح داخلی و بین المللی، افزایش ثبات اقتصادی و پرهیز از اتخاذ تصمیم های خلق الساعه در فضای سیاسی و اقتصادی از جمله مهم ترین اهرم های بهبود شاخص های اعتباری در ایران پساتحریم خواهند بود.

یکی از نکات دارای اهمیت در روند رو به رشد رتبه اعتباری ارزیابی فضای سیاسی و نوسانات اقتصادی و سیاسی کشورهاست؛ به عنوان مثال خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا یکی از مهم ترین مسائل روز است که بروز آنی و غیرقابل پیش بینی آن باعث  ایجاد تنش در بازارهای اقتصادی و جو سیاسی جهان و بویژه حوزه یورو شده است. در نتیجه این امر پیش بینی می شود گرچه در کوتاه مدت رتبه اعتباری بریتانیا و اتحادیه اروپا کاهش محسوسی را تجربه نکند اما سقوط شاخص های اعتباری آنها در افق بلندمدت غیرممکن نخواهد بود.